Chuỗi cung ứng là gì? Các công bố khoa học về Chuỗi cung ứng

Định nghĩa chuỗi cung ứng

Chuỗi cung ứng (Supply Chain) là tập hợp liên kết của các thực thể và quy trình liên quan đến việc chuyển giao sản phẩm hoặc dịch vụ từ nguồn nguyên liệu thô đến người tiêu dùng cuối cùng. Chuỗi này bao gồm toàn bộ quá trình sản xuất, lưu trữ, phân phối, và cung cấp dịch vụ, với mục tiêu tối đa hóa giá trị và giảm thiểu chi phí vận hành trong toàn bộ hệ thống.

Một chuỗi cung ứng hiệu quả phải đảm bảo được sự phối hợp đồng bộ giữa các mắt xích để đảm bảo hàng hóa hoặc dịch vụ được giao đúng thời gian, đúng chất lượng, và với chi phí tối ưu. Điều này đòi hỏi các tổ chức tham gia phải không chỉ hoạt động hiệu quả độc lập mà còn phải phối hợp chặt chẽ với nhau thông qua dòng thông tin liên tục.

Chuỗi cung ứng hiện đại không chỉ bao gồm yếu tố vật lý như hàng hóa và nguyên liệu mà còn có cả yếu tố phi vật lý như luồng thông tin, dữ liệu thời gian thực, và tài chính. Đây là nền tảng để hình thành một hệ sinh thái vận hành xuyên biên giới và xuyên ngành trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.

Các thành phần cơ bản của chuỗi cung ứng

Mỗi chuỗi cung ứng đều được cấu thành từ nhiều thực thể và chức năng khác nhau, tạo thành một hệ thống phân tầng và liên kết chặt chẽ. Mỗi thành phần trong chuỗi đóng vai trò riêng, từ việc cung ứng nguyên liệu, sản xuất, lưu trữ, phân phối đến phục vụ khách hàng. Quản trị hiệu quả từng khâu là điều kiện then chốt để toàn bộ chuỗi vận hành trơn tru.

Các thành phần chính thường thấy trong một chuỗi cung ứng điển hình gồm:

• Nhà cung cấp nguyên liệu: Đơn vị cung cấp vật tư đầu vào phục vụ sản xuất
• Nhà sản xuất: Chịu trách nhiệm chế biến, lắp ráp hoặc sản xuất thành phẩm
• Trung tâm phân phối: Nơi tiếp nhận, lưu trữ, và phân luồng hàng hóa
• Nhà bán lẻ: Kênh phân phối trực tiếp đến người tiêu dùng
• Khách hàng cuối cùng: Đối tượng tiêu thụ sản phẩm hoặc dịch vụ

Bảng dưới đây minh họa vai trò từng thành phần:

Thành phần	Vai trò chính	Ví dụ
Nhà cung cấp	Cung ứng nguyên liệu, linh kiện	Nhà máy thép, trang trại nông nghiệp
Nhà sản xuất	Chế biến, lắp ráp, sản xuất sản phẩm	Hãng xe, nhà máy chế biến thực phẩm
Trung tâm phân phối	Lưu kho, phân loại, vận chuyển	Kho của Amazon, trung tâm logistics
Nhà bán lẻ	Bán hàng tới người dùng	Siêu thị, cửa hàng online
Khách hàng	Tiêu thụ hàng hóa/dịch vụ	Người tiêu dùng, doanh nghiệp

Chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng

Chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị là hai khái niệm có liên hệ chặt chẽ nhưng không hoàn toàn đồng nghĩa. Chuỗi giá trị tập trung vào việc gia tăng giá trị cho sản phẩm hoặc dịch vụ ở từng công đoạn sản xuất và phân phối, trong khi chuỗi cung ứng mô tả toàn bộ dòng chảy vật chất và thông tin giữa các thực thể.

Mỗi mắt xích trong chuỗi cung ứng đều có thể đóng vai trò trong chuỗi giá trị nếu hoạt động đó tạo ra giá trị gia tăng. Điều này có thể bao gồm cải tiến chất lượng sản phẩm, tối ưu thời gian giao hàng, hay nâng cao trải nghiệm khách hàng thông qua dịch vụ hậu mãi.

So sánh ngắn gọn giữa hai khái niệm:

Tiêu chí	Chuỗi cung ứng	Chuỗi giá trị
Mục tiêu chính	Tối ưu hóa dòng hàng hóa, thông tin và tài chính	Tăng giá trị sản phẩm/dịch vụ cho khách hàng
Phạm vi	Toàn bộ quá trình từ nguyên liệu đến tiêu dùng	Các hoạt động tạo giá trị nội tại
Tiêu chí đánh giá	Chi phí, hiệu quả vận hành, tồn kho	Giá trị cảm nhận, lợi thế cạnh tranh

Dòng vật chất, thông tin và tài chính

Ba dòng chính trong chuỗi cung ứng gồm dòng vật chất, dòng thông tin và dòng tài chính – chúng vận hành song song và tương tác liên tục để duy trì sự ổn định và hiệu quả của toàn chuỗi. Nếu một trong ba dòng này bị đứt gãy, toàn bộ chuỗi sẽ đối mặt với nguy cơ đình trệ hoặc mất kiểm soát chi phí.

Dòng vật chất là dòng chảy hữu hình của nguyên vật liệu, bán thành phẩm và thành phẩm từ nhà cung cấp đến nhà sản xuất và sau cùng là khách hàng. Dòng thông tin bao gồm dữ liệu đơn hàng, kế hoạch sản xuất, tồn kho và phản hồi thị trường, giúp các bên đưa ra quyết định chính xác và kịp thời.

Dòng tài chính là dòng tiền đi kèm với giá trị hàng hóa hoặc dịch vụ. Nó bao gồm các khoản thanh toán, tín dụng thương mại, quản lý dòng tiền và các chi phí vận hành. Việc đồng bộ hóa ba dòng này là nền tảng cho một chuỗi cung ứng linh hoạt, minh bạch và có khả năng thích ứng cao.

Mô hình SCOR (Supply Chain Operations Reference)

SCOR (Supply Chain Operations Reference) là một mô hình tham chiếu tiêu chuẩn hóa do tổ chức APICS (nay là ASCM) phát triển, nhằm đánh giá, chuẩn hóa và tối ưu hóa hiệu suất chuỗi cung ứng. Mô hình này được xây dựng dựa trên kinh nghiệm thực tiễn của các doanh nghiệp hàng đầu trong ngành và cung cấp cấu trúc để phân tích và cải tiến quy trình vận hành chuỗi cung ứng từ đầu đến cuối.

SCOR bao gồm 5 quy trình chính, được gọi là pillars (trụ cột):

• Plan: Lập kế hoạch cân bằng cung – cầu, dự báo nhu cầu, lập ngân sách và mục tiêu hiệu suất
• Source: Tìm kiếm, lựa chọn, đàm phán và quản lý nhà cung cấp nguyên vật liệu, linh kiện
• Make: Hoạt động sản xuất hoặc lắp ráp, bao gồm kiểm soát chất lượng, hiệu suất, và năng suất
• Deliver: Quản lý logistics, kho, vận chuyển và dịch vụ khách hàng
• Return: Xử lý hàng hóa trả về, tái chế, hoặc thay thế sản phẩm lỗi

Bảng tổng hợp cấu trúc SCOR giúp trực quan hóa mối quan hệ giữa các quy trình:

Trụ cột	Mục tiêu	Ví dụ cụ thể
Plan	Tối ưu hóa toàn chuỗi, giảm dư thừa	Dự báo nhu cầu sản phẩm theo vùng địa lý
Source	Đảm bảo nguồn cung ổn định, giá hợp lý	Lựa chọn nhà cung cấp linh kiện có kiểm định chất lượng
Make	Nâng cao năng suất, giảm lỗi sản phẩm	Thiết lập dây chuyền sản xuất tự động
Deliver	Rút ngắn thời gian giao hàng, tối ưu chi phí logistics	Sử dụng mô hình vận chuyển chéo (cross-docking)
Return	Giảm rủi ro tồn kho lỗi, tăng sự hài lòng	Xây dựng quy trình hoàn trả rõ ràng và hiệu quả

Xem thêm chi tiết mô hình tại APICS – SCOR Framework

Vai trò của công nghệ trong chuỗi cung ứng hiện đại

Công nghệ đóng vai trò cốt lõi trong việc số hóa và tự động hóa các hoạt động trong chuỗi cung ứng, từ quản lý kho đến phân tích nhu cầu. Những cải tiến công nghệ giúp doanh nghiệp không chỉ tăng hiệu suất vận hành mà còn nâng cao khả năng phản ứng với biến động thị trường.

Các công nghệ chính bao gồm:

• Hệ thống SCM (Supply Chain Management software): Hợp nhất các hoạt động mua hàng, sản xuất, tồn kho và vận chuyển vào một nền tảng duy nhất
• AI và học máy: Dự báo nhu cầu chính xác hơn, tối ưu hóa lộ trình vận chuyển
• IoT (Internet of Things): Giám sát trạng thái hàng hóa theo thời gian thực qua cảm biến
• Blockchain: Đảm bảo tính minh bạch và truy xuất nguồn gốc trong chuỗi cung ứng

Ví dụ, Walmart ứng dụng blockchain để theo dõi toàn bộ chuỗi cung ứng thịt heo tại Trung Quốc, rút ngắn thời gian truy xuất nguồn gốc từ vài ngày xuống còn vài giây. Công nghệ cũng cho phép triển khai mô hình “Digital Twin” để mô phỏng chuỗi cung ứng trong môi trường ảo.

Tham khảo tại Harvard Business Review – How AI Will Transform Supply Chain

Chuỗi cung ứng toàn cầu và các yếu tố rủi ro

Chuỗi cung ứng toàn cầu mang lại lợi thế về chi phí và quy mô nhưng cũng đối mặt với nhiều rủi ro từ yếu tố địa chính trị, khí hậu, dịch bệnh và xung đột thương mại. Khi một mắt xích ở bất kỳ đâu bị gián đoạn, hiệu ứng domino có thể lan rộng toàn cầu.

Đại dịch COVID-19 là ví dụ điển hình, khi năng lực vận tải, nguồn cung nguyên liệu và sản xuất đều bị đình trệ, dẫn đến thiếu hụt hàng hóa nghiêm trọng. Ngoài ra, chiến tranh thương mại Mỹ–Trung và xung đột Ukraine cũng khiến nhiều doanh nghiệp phải thiết kế lại chuỗi cung ứng nhằm giảm lệ thuộc vào một khu vực duy nhất.

Các yếu tố rủi ro chính:

• Gián đoạn sản xuất do thiên tai, dịch bệnh
• Biến động giá nguyên vật liệu và năng lượng
• Hạn chế thương mại và thuế quan
• Thiếu hụt lao động và năng lực vận tải

Giải pháp ứng phó bao gồm xây dựng chuỗi cung ứng linh hoạt (flexible supply chains), đa dạng hóa nguồn cung và dự phòng tồn kho chiến lược.

Quản trị chuỗi cung ứng (Supply Chain Management)

Quản trị chuỗi cung ứng là tổng hợp các hoạt động lên kế hoạch, thực hiện và kiểm soát dòng nguyên vật liệu, thông tin và tài chính nhằm đạt được hiệu quả cao nhất trong quá trình phân phối sản phẩm hoặc dịch vụ đến khách hàng cuối cùng. Đây là lĩnh vực đòi hỏi kỹ năng phân tích, quản lý rủi ro và tư duy hệ thống.

Ba mục tiêu chính trong quản trị chuỗi cung ứng:

• Giảm thiểu chi phí toàn chuỗi
• Nâng cao chất lượng dịch vụ khách hàng
• Gia tăng khả năng cạnh tranh dài hạn

Trong quản trị tồn kho, mô hình EOQ (Economic Order Quantity) thường được áp dụng để xác định lượng hàng tối ưu mỗi lần đặt:

$EOQ = \sqrt{\frac{2DS}{H}}$

Trong đó: D = Nhu cầu hàng năm, S = Chi phí đặt hàng mỗi lần, H = Chi phí lưu kho mỗi đơn vị mỗi năm

Chuỗi cung ứng xanh và bền vững

Chuỗi cung ứng xanh là mô hình tích hợp yếu tố môi trường vào toàn bộ hoạt động chuỗi: từ thiết kế sản phẩm, lựa chọn nguyên liệu, đến sản xuất, phân phối và xử lý sau tiêu dùng. Bền vững không chỉ giới hạn trong bảo vệ môi trường mà còn bao gồm trách nhiệm xã hội và đạo đức kinh doanh.

Các doanh nghiệp áp dụng chuỗi cung ứng bền vững thường:

• Giảm thiểu khí thải carbon bằng cách tối ưu lộ trình vận chuyển
• Sử dụng vật liệu tái chế, bao bì thân thiện môi trường
• Kiểm soát tiêu chuẩn đạo đức trong tuyển dụng và lao động của nhà cung cấp

Ví dụ, IKEA cam kết tất cả sản phẩm gỗ phải đến từ nguồn bền vững vào năm 2030. Apple đang xây dựng chuỗi cung ứng không phát thải carbon vào năm 2030 cho toàn bộ chu trình sản phẩm.

Xem thêm tại McKinsey – Supply Chain 2030

Xu hướng phát triển chuỗi cung ứng tương lai

Chuỗi cung ứng đang bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ nhờ công nghệ và sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng. Từ mô hình tập trung chi phí, doanh nghiệp đang chuyển sang các chuỗi cung ứng thông minh, tự động và linh hoạt, với mục tiêu không chỉ giảm chi phí mà còn tăng tính minh bạch và phục hồi.

Các xu hướng chính bao gồm:

• Số hóa toàn diện bằng dữ liệu thời gian thực và phân tích nâng cao
• Triển khai AI, học máy để ra quyết định tự động hóa
• Phát triển mô hình phân tán (decentralized networks) để giảm rủi ro gián đoạn
• Gắn ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) vào tiêu chí đánh giá hiệu quả chuỗi

Chuỗi cung ứng tương lai không chỉ là mạng lưới vận hành mà còn là đòn bẩy chiến lược để doanh nghiệp dẫn đầu về đổi mới, tốc độ và bền vững.